جنگلهای زاگرس با سطحی معادل 5.2 میلیون هکتار از جمله مناطق مهم و حیاتی در منابع طبیعی ایران محسوب می شوند. داشتن طرح های مدیریتی منظم و مدون به منظور اداره جنگلهای زاگرس با توجه به مسایل اقتصادی و اجتماعی خاص مردم منطقه مهم است. استفاده از جنگل داری با مشارکت مردم در صورت فراهم کردن اجرای آن، در آینده ای نه چندان دور، مناسب خواهد بود. این پژوهش برای یافتن تاثیر جنگل داری عشایری بر پایداری جنگل، به منظور استفاده از آن برای آماده کردن منطقه شول آباد (از مناطق جنگلی زاگرس لرنشین) برای اجرای جنگل داری با مشارکت مردم در آینده ای نزدیک اجرا شد. در سه عرف کمرگپ (محل اجرای جنگل داری عشایری)، حیه (عدم اجرای جنگل داری عشایری) و دره دنگ بر اساس معیارهای ارایه شده توسط فائو (مانند بررسی منابع جنگلی و تنوع زیستی) پایداری جنگل با استفاده از تحلیل داده های گردآوری شده از عرف ها (برای مقایسه میانگین گروهها از نرم افزار SAS و آزمون SNK استفاده شد)، از جمله زادآوری، درصد تاج پوشش و تنوع زیستی بررسی شد. نتایج نشان داد که در عرف کمرگپ با اجرای جنگل داری عشایری، پایداری جنگل بیشتر از دو عرف دیگر است. در نتیجه می توان استفاده از جنگل داری عشایری را در صورت ثبت، تدوین و اصلاح آن برای مدیریت فعلی و آماده ساختن منطقه شول آباد لرستان برای اجرای جنگل داری با مشارکت مردم پیشنهاد نمود.

: آثار حوزۀ ادبیّات پایداری می تواند بازتابی باشد از چگونگی مقاومت و پایداری جامعۀ ایرانی و مبارزات سیاسی ـ  اجتماعیِ آن دربرابر تجاوز قدرت های خارجی و ظلم حکومت های استبدادی. «جنبش جنگل»، به رهبری میرزاکوچک جنگلی، یکی از نمادهای مقاومت مردم ایران دربرابر استبداد و استعمار و پیش درآمدی بر انقلاب اسلامی ایران به شمار می رود. بخش درخور توجّهی از باورها و عقاید رهبران و کنشگران جنبش مزبور در قالب شعر، به زبان فارسی و گویش گیلکی، در روزنامۀ جنگل (نشریّۀ رسمیِ این جنبش مردمی) بازتاب پیدا کرده است. در این مقاله تلاش شده است، ضمن بررسی محتواییِ اشعار مندرج در روزنامۀ جنگل، به مثابۀ یکی از مواریث ادبیّات پایداری، برجسته ترین و مهم ترین مضامینِ آمده در آن نیز تدقیق شود. یافته های پژوهش نشان می دهد میهن دوستی و ملّیّت، دعوت به اتّحاد و همدلی، تأکید بر هویّت دینی و اسلامی، بیگانه ستیزی و نقد سیاست های بین المللی، نقد و اعتراض به وضع نابسامان داخلی، دعوت به قیام و مبارزۀ مسلّحانه، و نیز دفاع از ارزش هایی مانند استقلال طلبی و آزادی و عدالت خواهی ازجمله مهم ترین مؤلّفه های ادبیّات پایداری است که در اشعارِ آن روزنامه بازتاب یافته است.

اگرچه جنگل ها جزء منابع تجدیدشونده به شمار می روند ولی آشفتگی هایی از قبیل چرای دام، تغییر کاربری، باد و آتش، زمان رسیدن به ساختار ایده آل را افزایش داده و روند توالی جنگل را تغییر می دهند. در این مطالعه اثرات چرای دام بر روی سلامت و کیفیت نهال ها و نیز بر روی فرم ظاهری آنها (دوشاخگی و چندشاخگی) بررسی شد. بخش پاتم از جنگل خیرود نوشهر به مساحت 900 هکتار با استفاده از نقشه های توپوگرافی 1:10000 جهت انجام این مطالعه انتخاب شد. گاوسراهای این بخش و سامان عرفی آنها پس از بازدیدهای میدانی شناسایی گردید. به مرکزیت هر گاوسرا در چهار مسیر قابل تردد برای دام ها به صورت ترانسکت خطی تا مرز سامان عرفی حرکت کرده و بر روی خط نمونه مذکور در لکه ها یا گروه های زادآوری 86 قطعه نمونه به ابعاد 2.5×2 متر (5 مترمربع) انتخاب و نوع گونه، ارتفاع نهال ها، قطر یقه نهال ها و سلامت نهال ها داخل هر قطعه نمونه اندازه گیری شد. نتایج این مطالعه نشان داد که فراوانی نهال ها در سامان های عرفی با دور شدن از گاوسراها و نزدیکی به مرز سامان عرفی به طور کلی افزایش می یابد (از 10 درصد به 40 درصد). با دور شدن از گاوسراها فراوانی نهال های کاملا سالم (از 9.9 درصد به 46.3 درصد) و نیمه سالم (از 11.2 درصد به 46.8 درصد) افزایش یافته و فراوانی نهال های سرچر شده (از 42 درصد به 13 درصد) و فاقد شاخ و برگ (از 43.6 درصد به 10.4 درصد) کاهش یافت. نسبت فراوانی نهال های سالم به نهال های چنگالی در قطعه نمونه های نزدیک به مرکز سامان عرفی (محل گاوسرا) 30 درصد به 70 درصد بوده، اما با دور شدن از مرکز و نزدیک شدن به مرز سامان عرفی این روند برعکس شده و نسبت فراوانی نهال های سالم به نهال های چندشاخه و چنگالی (60 درصد به 40 درصد) افزایش یافت. این بررسی نشان داد که چرای دام بر روی کمیت و کیفیت نهال های زادآوری تاثیر منفی و نامطلوب دارد. بنابراین ادامه این وضع پایداری زیست بوم جنگلی را به مخاطره انداخته و در نتیجه مدیریت جنگل را زیر سوال می برد.

پایش پایداری کارکردهای جنگل، مستلزم تعیین کارکردها و شاخص های مناسب است و در نتیجه برای دستیابی به پایداری جنگل باید مجموعه مناسبی از شاخص های اجرایی برای کمک به تصمیم گیری، تجزیه و تحلیل و ارزیابی پایداری کارکردهای جنگل تعیین شوند. در این مطالعه برای اولین بار مجموعه شاخص های اجرایی مناسب پایش پایداری کارکردهای جنگل به صورت مطالعه موردی برای جنگل خیرود واقع در شرق نوشهر تعیین شده است. روش مطالعه برای تعیین این مجموعه به سه مرحله تقسیم می شود. ابتدا با استفاده از روش دلفی تعداد 77 شاخص در زمینه چهارکارکرد تولیدی، محیط زیستی، حفاظتی ـ حمایتی و تفرجی تعیین و سپس با استفاده از آزمون آماری دو جمله ای بر اساس درجه اهمیت اولویت بندی شدند. در مرحله بعدی اولویت بندی این شاخص ها از نظر درجه سختی برداشت داده و اندازه گیری در عرصه با استفاده از روش بالا انجام شد. نتایج این مطالعه، شاخص ها را از نظر اهمیت به دو گروه «شاخص های با اهمیت زیاد» به منزله شاخص های اصلی برای پایش پایداری کارکردهای جنگل و «شاخص های با اهمیت کمتر» به منزله شاخص های جایگزین یا کمکی برای شاخص های گروه اول تفکیک کرده است. همچنین این شاخص ها از نظر اجرایی بودن به دو گروه کمتر اجرایی و اجرایی تقسیم شدند. در مرحله نهایی، اهمیت و اجرایی بودن شاخص ها با هم ترکیب شد و شاخص ها در چهار گروه «کمتر اجرایی و کمتر با اهمیت»، «اجرایی و کمتر با اهمیت»، «کمتر اجرایی و با اهمیت» و «اجرایی و با اهمیت» تقسیم شدند. فهرست نهایی بر اساس شاخص های اجرایی و با اهمیت به دست آمد که کارایی لازم در جهت پایش پایداری کارکردهای جنگل های شمال ایران را داراست.

بهره وری مستمر از منابع و مدیریت پایدار آنها امروزه در راس هدف های اجرایی طرح های جنگلداری قرار دارد. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی پایداری جنگل با بهره گیری از تنوع گونه ای در جنگل بهره برداری شده و بهره برداری نشده توسط اطلاعات بدست آمده از قطعه های نمونه 10 آری متداول در طرح های جنگلداری می باشد. این پژوهش در جامعه بلوط - ممرزستان بخش پاتم در جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود انجام گرفته است. بخشی از جامعه یاد شده که در پارسل های 115 و 117 قرار دارد و در آن عملیات بهره برداری صورت می گیرد، به عنوان منطقه بهره برداری شده و بخشی که در قسمت های پرشیب پارسل 107 قرار دارد، به عنوان منطقه بهره برداری نشده در نظر گرفته شد. سپس شبکه آماربرداری به ابعاد 75×100 متر طراحی شد و 40 قطعه نمونه در منطقه بهره برداری نشده و 39 قطعه نمونه در منطقه بهره برداری شده پیاده شد. در هر قطعه نمونه، گونه و قطر برابر سینه کلیه پایه های درختی و گونه و دو قطر عمود بر هم گونه های درختچه ای ثبت شد. در این تحقیق، علاوه بر محاسبه غنا با بهره گیری از شاخص های شمار گونه و مارگالف، سه معیار ناهمگنی (سیمپسون، شاخص هیل و شانون - وینر) و دو معیار یکنواختی (سیمپسون و اسمیت و ویلسون) نیز با بهره گیری از نرم افزار Ecological Methodology محاسبه شد. نتایج بدست آمده نشان داد، از میان شاخص های غنا، شمار گونه و شاخص مارگالف به طور معنی داری در منطقه بهره برداری نشده بیشتر بودند. میزان شاخص های یکنواختی سیمپسون و اسمیت و ویلسون نیز در منطقه بهره برداری نشده بیشتر بوده و اختلاف بین دو منطقه معنی دار می باشد. همه شاخص های ناهمگنی نیز در منطقه بهره برداری نشده به طور معنی داری بزرگتر بودند. در اشکوب درختچه ای، میزان شمار گونه و همچنین شاخص های ناهمگنی در منطقه بهره برداری شده بیشتر می باشد.

مطالعه وضعیت پایداری خاکدانه های خیس (WAS)، به عنوان شاخصی رایج از ساختمان خاک و نیز ارزیابی کیفیت آن، برای مدیریت بهینه منابع خاک و آب، حائز اهمیت است. در پژوهش حاضر، برای مدل سازی پایداری خاکدانه های خیس از مدل های یادگیری ماشین جنگل تصادفی (RF)  و جنگل تصادفی بهینه شده با الگوریتم ژنتیک (GA-RF) استفاده شد. بدین منظور، ویژگی های بافت، ماده آلی و آهک 55 نمونه خاک از جنگل های ارسباران تعیین و سپس با ترکیب های ورودی مختلف بر اساس مقادیر همبستگی با پارامتر WAS، مدل سازی با استفاده از هفت سناریو انجام شد. به منظور تعیین توانایی مدل های اجرا شده، سه شاخص عملکرد ضریب همبستگی (CC)، جذر میانگین مربعات خطای نرمال شده (NRMSE)  و ضریب ویلموت (WI)  مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که مدل RF5 در بین مدل های جنگل تصادفی با 038/0NRMSE =، 736/0CC = ،  789/0WI =  و مدل GA-RF5 در بین مدل های جنگل تصادفی بهینه شده با الگوریتم ژنتیک با 031/0NRMSE = ، 800/0CC = ،  842/0WI =   با ورودی درصد شن و سیلت و رس، بهترین عملکرد را داشتند. علاوه براین نتایج RF1  ) 047/0NRMSE = ، 589/0CC = ،  721/0WI = ( و GA-RF1  ) 036/0NRMSE = ، 662/0CC = ،  797/0WI = ( نشان داد که درصد رس بالاترین درجه همبستگی را با پایداری خاکدانه ها دارد. همچنین، با اضافه شدن کربنات کلسیم معادل در سناریو 7، بهبود عملکرد و تأثیر مثبت این ویژگی در پیش بینی پایداری خاکدانه های خیس مشاهده گردید. بنابراین، مدل جنگل تصادفی بهینه شده با الگوریتم ژنتیک برای تعیین دقیق و مناسب پایداری خاکدانه های خیس در مطالعات مربوط به خصوصیات خاک توصیه می گردد.

با توجه به وجود عوامل متفاوت و پیچیدگی اثر گذاری آن ها بر سلامتی و پایداری جنگل های شهری، این تحقیق تلاش کرده است که با تفکیک مشخصه های اثرگذار در یک اکوسیستم و تقسیم بندی اکوسیستم جنگلی دست کاشت سرخه حصار به واحدهای همگن از لحاظ عوامل طبیعی (شیب، جهت، ارتفاع، عمق خاک) و عوامل انسانی (میزان آبیاری و شدت تفرج)، اثر آن ها بر پایداری اکوسیستم را مورد بررسی قرار دهد. کیفیت سوزنی برگان پارک که شامل کاج تهران، سرو نقره ای و زربین می باشند، مورد مطالعه قرار گرفت. معیارهای سنجش واحدهای همگن در این بررسی ارتفاع، رویه زمینی، قطر تاج، تقارن تاج و شادابی درختان، تراکم پوشش علفی و درجه تاج پوشش بودند. به منظور بررسی اثر تفرج بر کوبیدگی خاک، وزن مخصوص ظاهری و تخلخل خاک در دو عمق 0-15 و 15-cm30 اندازه گیری شدند. نتایج تحلیل ها نشان داد که مجموعه ای از عوامل بر سلامتی و پایداری رویشگاه اثرگذار است، در حالی که که شیب و عمق خاک از مهم ترین فاکتورهای محدودکننده می باشند. در حقیقت، با کاهش عمق خاک و افزایش شیب و قرارگیری آن در آستانه بیشتر از 15 درصد، با اختصاص عرصه به کاربری تفرج متمرکز، رویشگاه به شدت به سوی ناپایدار شدن پیش خواهد رفت. در عین حال بررسی ها نشان دادند، گونه زربین در شرایط مشابه پایدارتر از دو گونه کاج تهران و سرو نقره ای عمل نموده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.